Medrese kelimesi, Arapça "ders" kökünden gelmektedir. Buna göre medreseyi, orta ve yüksek öğretimin yapıldığı kurumların genel adı olarak tanımlayabiliriz. Medreselerde ders verenlere ise "müderris" denilmektedir, bu terim günümüzdeki "öğretmen" kelimesinin eski Osmanlıcadaki karşılığıdır.

Medrese geleneği, Türk-İslam devletlerinde Karahanlılar ile başlamıştır. Karahanlılar, medrese geleneğini başlatmanın yanı sıra, burslu olarak yani maddi yardımla öğrencilik sistemini başlatan ilk devlet olarak da bilinmektedir. Medreselerde verilen eğitim, dini ve pozitif bilimler olmak üzere iki ana başlık altında toplanmıştır.

Medrese geleneği, Selçuklu döneminde zirve yapmıştır. Bu dönemde en kapsamlı ve çok yönlü eğitim Büyük Selçuklular tarafından verilmiştir. Bağdat'ta kurulan medreselerin kurucusu Selçuklu veziri Nizamülmülk'tür. Bu medreselerde hem dini hem de pozitif bilimler birlikte okutulmuştur.

Osmanlı'da açılan ilk medreselerde ağırlıklı olarak kıyas, Kur'an, icma, fıkıh ve kelam gibi dini dersler okutulmaktaydı. Bunun dışında Nizamiye medreselerinde ise hem pozitif bilimler hem de dini bilimler birlikte okutulmuştur. Fikri mücadelenin ilk ateşleri, Batınilik ve Şiilik olarak bu medrese sisteminde ortaya çıkmıştır.

Anadolu'ya yerleşen Türkler, ülkenin çeşitli şehirlerinde çok sayıda medrese inşa etmişlerdir. Anadolu bölgesinde açılan ilk medrese, Danişmentliler döneminde Tokat Niksar'da inşa edilen ve "Yağbasan Medresesi" olarak bilinen medresedir.

1330 yılında Orhan Bey tarafından İznik'te kurulan Orhan Gazi Medresesi, Osmanlı Devleti'nin ilk medresesi olarak kabul edilmektedir. Osmanlı Devleti'nin sınırlarının genişlemesiyle birlikte pek çok şehirde medreseler açılmıştır. Son olarak, dönemin son padişahı Fatih Sultan Mehmet Han tarafından İstanbul'un fethedilmesiyle medreselerin inşası başkentte yaygınlaşarak günümüze kadar ulaşmıştır.

Osmanlı medreseleri, sadece dini eğitim vermekle kalmamış, aynı zamanda pozitif bilimler ve sosyal bilimlerin de öğretildiği önemli eğitim kurumları olmuştur. Bu medreseler, İslam dünyasında eğitim ve bilimin gelişmesine büyük katkı sağlamıştır. Ayrıca, bu medreselerden mezun olan öğrenciler, Osmanlı bürokrasisinde ve yargı sisteminde önemli roller üstlenmişlerdir.

Osmanlı medreselerinde öğretim metotları, genellikle klasik İslam eğitim sistemi çerçevesinde şekillenmiştir. Dersler, müderrislerin gözetiminde yapılmakta ve öğrenciler derslere aktif katılım göstermektedir. Ayrıca, öğrencilerin bireysel çalışmaları ve araştırmaları teşvik edilmiştir. Bu sistem, öğrencilerin eleştirel düşünme ve problem çözme yeteneklerini geliştirmeyi amaçlamıştır.

Osmanlı medreseleri, sadece eğitim kurumları değil, aynı zamanda sosyal ve kültürel hayatın da önemli merkezleri olmuştur. Bu medreseler, çeşitli sosyal hizmetlerin yanı sıra, sanat ve kültür faaliyetlerine de ev sahipliği yapmıştır. Medreselerde düzenlenen bilimsel ve kültürel etkinlikler, toplumun genel eğitim seviyesinin yükselmesine katkı sağlamıştır.