Osmanlıda Toprak Sistemi Nasıldı?

Osmanlı'da Toprak Sistemi

1299-1922 yılları arasında hüküm süren Osmanlı İmparatorluğu'nda toprak sistemi, tarım yapılabilen arazilerin yönetimi ve paylaşımını düzenleyen önemli bir yapıyı ifade eder. Osmanlı Devleti'nde toprakların büyük bir kısmının mülkiyeti devlete aitti. Bu anlayışa göre "Saban giren yer" yani tarım yapılabilen arazi özel mülk olamazdı. Bu ilke, ülke topraklarının hanedanın ortak malı olarak kabul edilmesinden kaynaklanmaktaydı. Özel mülk topraklar ise son derece sınırlıydı. Toprakların büyük bölümünün devletin mülkiyeti altında olması, toplumda ayrıcalıklı sınıfların oluşumunu engellemiştir.

Osmanlı Devleti'nde toprak sistemi iki ana bölüme ayrılır:

Miri Arazi
Mülk Arazi

Miri Arazi

Miri arazi, devlete ait olan arazilerdir ve fetih yoluyla elde edilmiştir. Bu toprakları kullanan kişiler kiracı konumundaydı ve bu arazinin mülkiyeti satılamaz, devredilemez, kiralanamazdı. Sadece kullanım hakkı miras bırakılabilirdi.

Miri Arazinin Bölümleri

Dirlik Arazi
Mukataa Arazi
Paşmaklık Arazi
Malikane Arazi
Yurtluk Arazi
Ocaklık Arazi
Vakıf Arazi
Metruk Arazi
Mevat Arazi

Dirlik Arazi

Dirlik arazi, miri arazinin en önemli bölümüdür ve dirlik sistemi için ayrılmıştır. Dirlik arazisini ekip biçenler, devlete ödemeleri gereken vergiyi hükümetin göstereceği memurlara ve sipahilere öderlerdi. Böylece devlet hazinesinden memur ve sipahi maaşları için para çıkmamış olurdu. Dirlik arazisi gelirine göre üçe ayrılmıştır:

Has Arazi: Yıllık geliri 100.000 akçeden fazla olan dirlik arazisidir. Bunlar padişahlara, şehzadelere, divan üyelerine, beylerbeyine ve sancak beylerine verilirdi. Has sahipleri dirliklerin 5000 akçesini kendilerine ayırırlar, 5000 akçesini ise atı, silahı olan ve savaşa hazır durumda bulunan cebelü (atlı asker) beslerdi.
Zeamet Arazi: Yıllık gelir olarak 20.000 akçe ile 100.000 akçe arasında olan dirliklerdir. Bu arazi orta derece devlet memurlarına, hazine ve tımar defterdarlarına, alay beylerine, kale dizdarlarına ve katiplerine verilirdi. Zeamet sahibi ilk 5000 akçe hariç sonraki her 5000 akçe için cebelü (atlı asker) beslemek zorundaydı.
Tımar Arazi: Yıllık gelir olarak 3000 akçe ile 20.000 akçe arasında olan dirliklere denmektedir. Tımar sahibi olan kişiler gelirlerinin 3000 akçesini kendi geçimleri için ayırırlardı. Buna kılıç tımarı adı verilir. Geri kalan her 3000 akçe için bir cebelü (atlı asker) beslemek zorunluluğu vardı. Tımar sistemi II. Mahmut döneminde kaldırılmıştır.

Dirlik Sisteminin Faydaları

Dirlik sistemi sayesinde hazineden para çıkmadan devletin asker ihtiyacı karşılanmıştır.
Dirlik sistemi sayesinde memurların maaşı karşılanmıştır.
Vergilerin toplanması bu şekilde kolaylaşmıştır.
Dirlik sisteminin uygulandığı bölgede devlet otoritesi sağlanmıştır.
Bayındırlık işleri yürütülmüştür.
Üretimde süreklilik sağlanmıştır.
Eyaletlerde devlet otoritesinin arttırılmasını sağlamıştır.

Mukataa Arazi

Gelirin tamamı doğrudan devlet hazinesine ait olan topraklardır. Bu toprakların geliri iltizam yolu ile toplanırdı.

Paşmaklık Arazi

Bu arazinin geliri padişahın kızlarına ve eşine bırakılırdı.

Malikane Arazi

Bazı devlet görevlilerine üstün hizmetlerinden dolayı verilen topraklardır.

Yurtluk Arazi

Sınır arazilerinde bulunan askerlere, kasaba veya şehir memurlarına verilen arazidir.

Ocaklık Arazi

Kale muhafızlarına ve tersane giderlerine ayrılan topraklardır.

Vakıf Arazi

Bu arazinin geliri cami, medrese, bedesten, hastane gibi hayır kurumları için ayrılır. Devlet vakıf arazilerinde vergi almazdı.

Metruk Arazi

Devlete ait olup kamunun belli bir köyün ya da kasaba halkının yararlanması için terk olunmuş arazidir. Genel olarak halkın yararlanması için terk edilmiş bulunan yollar, meydanlar, namazgahlar, mesire, pazar, panayır yerleri ile köy ve kasaba halkının istifadesini tahsis edilen baltalıklar, harmanlar, meralar, yaylak ve kışlak yerleridir.

Mevat Arazi

Hiç kimsenin mülkiyeti altında bulunmayan topraklardır. Vasfından dolayı ziyarete elverişsiz bir topraktır. İnsanların kullanmadıkları ve terk ettikleri arazilerdir.

Mülk Arazi

Mülkiyeti şahıslara ait olan topraklardır.

Mülk Arazinin Bölümleri

Öşriye Arazi
Haraciye Arazi

Öşriye Arazi

Mülkiyeti Müslüman olan halka ait olan topraklardır. Bu toprakların sahipleri arazi vergisi olarak "çift resmi", ürün vergisi olarak da "öşür" öderlerdi.

Haraciye Arazi

Mülkiyeti gayrimüslim olan halka ait olan topraklardır. Bu toprakların sahipleri arazi vergisi olarak "ispenç (muvazzaf haracı)", ürün vergisi olarak ise "haraç (mukassem haracı)" öderlerdi.

Sizden Gelen Sorular / Yorumlar

CAN KUBAT

18 Mayıs 2024 Cumartesi

Tarih dersimizde Osmanlı toprak sistemini işliyorduk. Osmanlı döneminde toprak arazilerinin paylaşımı ve işlenişi oldukça farklı ve karışık. Ben konu olarak dirlik arazileri ve vakıf arazilerinin işleme ve kullanışını tam olarak anlamadım. Buradan alınan vergiler nasıl ödeniyor? Tam anlamıyla bu arazilerin yönetiminde kimler bulunuyor? Ayrıntılı olarak bilgi verirseniz sevinirim.

Cevap yaz

1. Cevap

Admin

18 Mayıs 2024 Cumartesi

CAN KUBAT,

Dirlik ve vakıf arazileri Osmanlı toprak sisteminde önemli bir yere sahiptir. Dirlik arazileri, devlet görevlilerine hizmetleri karşılığında verilen topraklardır. Bu arazilerden elde edilen gelir, görevlinin maaşı yerine geçerdi ve bu gelirler tımar, zeamet ve has olarak üçe ayrılır. Dirlik sisteminde tımar sahipleri, kendilerine verilen toprakları işleyen köylülerden vergi toplar ve bu vergilerle asker yetiştirirlerdi.

Vakıf arazileri ise sosyal ve dini hizmetler için ayrılan topraklardır. Bu araziler gelirleriyle cami, medrese, hastane gibi kurumların giderlerini karşılardı. Vakıflar, devletin kontrolünde olmakla birlikte genellikle vakıf kurucusunun belirlediği şartlara göre yönetilirdi.

Her iki arazi türünde de vergiler, arazileri işleyen köylülerden alınır ve belirli bir sistemle yönetilirdi. Dirlik sisteminde tımar sahipleri vergileri toplarken, vakıf arazilerinde vakıf yöneticileri bu işi yapardı.

Umarım bu bilgiler yardımcı olur.

Saygılar,